یکی از مهم ترین ابزارهایی که در عملیات اطفاء حریق به کار می‌رود کپسول آتش نشانی می باشد استفاده درست از این کپسول ها به شما کمک می کند تا بتوانید به خوبی آتش را مهار کنید. کپسول آتش نشانی مخزنی است استوانه ای شکل که با مواد مخصوص تحت فشار پرشده و در هنگام آتش سوزی به ما کمک می کند تا آتش را مهار و از گسترش آن جلوگیری نماییم. با توجه به اینکه انواع آتش با هم متفاوت است؛ نحوه مواجهه با آن نیز متفاوت و وابسته به ماهیت آتش می باشد. به همین جهت در طول زمان کپسول های آتش نشانی مختلفی به وجود آمده است که هر کدام از آنها برای حریق های متفاوت مناسب و قابل استفاده است.
قسمت های مختلف کپسول آتش نشانی
- نازل(پاشنده): نازل یا پاشنده به شیلنگ متصل شده و در برخی از کپسول هایی که شیلنگ ندارند به ورودی سیلندر متصل شده و برای پاشش مواد داخل سیلندر به روی حریق استفاده می شود.
- برچسب مشخصات: این برچسب نشانگر مشخصات کپسول از جمله کلاس حریق کپسول، نحوه ی استفاده از خاموش کننده و تاریخ انقضای آن می باشد. از روی این برچسب می توان تمامی اطلاعات لازم به کپسول را مطالعه کنیم.
- سیلندر: سیلندر یا همان بدنه اصلی، محفظه ای فلزی می باشد که از مواد داخل کپسول محافظت می کند. جنس این بدنه از فلز بوده و در هنگام بروز هرگونه آسیب به آن باید سریعا به مراکز شارژ کپسول مراجعه شود.
- فشار سنج یا مانومتر(درجه): مانومتر یا فشار سنج همانطور که از نامش مشخص است برای آگاهی از فشار گاز داخل سیلندر مورد استفاده قرار می گیرد. این نشانگر ها بنا به هر دلیلی اعم از ضربه خوردگی، شکستن و خراب شدن عقربه بر اثر گاز بیش از حد باید به مراکز تعمیر کپسول مراجعه شوند.
- دستگیره یا اهرم: اهرم و یا دستگیره واقع در بالای استوانه می باشد. با فشردن آن ماده درون سیلندر با فشار زیادی توسط گاز موجود در آن از کپسول خارج شده و موجب خاموش شدن آتش می شود.
- پین(ضامن): ضامنی می باشد که در بین دستگیره ی خاموش کننده قرار می گیرد، تا در حین حمل و برخورد دست با اهرم، به صورت ناخواسته مواد داخل آن خالی نشود.
- شیلنگ تخلیه مواد: همانطور که از نامش پیداست، شیلنگی است که برای تخلیه ی مواد داخل سیلندر از آن استفاده می شود. این شیلنگ در برخی از کپسول ها وجود ندارد و مواد داخل کپسول مستقیما با نازلی که به ورودی سیلندر اتصال داده شده خارج می شوند.
طبقه بندی انواع کپسول آتش نشانی براساس رنگ
در سال ۱۹۹۷ برای نخستین بار و در کشور انگلستان، رنگ‌بندی کپسول‌های آتش‌نشانی پایه‌گذاری شد. بر این اساس که امروزه تمام کپسول‌های آتش‌نشانی بدنه قرمز رنگ دارند اما تفاوت میان آنها با نوار رنگی دور هرکدام مشخص می‌شود. در ادامه رنگ‌بندی انواع کپسول آتش‌نشانی را شرح خواهیم داد:
- رنگ قرمز: کپسول حاوی آب
- رنگ آبی: کپسول‌های پودری
- رنگ لیمویی: کپسول‌های فومی
- رنگ مشکی: کپسول حاوی دی‌اکسید کربن
- رنگ سبز: کپسول حاوی هالوژنه است که عموما برای آتش‌های کلاس B و C به کار می‌رود
- رنگ زرد: کپسول حاوی مواد شیمیایی خیس است که اصولا در دمای بالا به گاز کربن و دی‌اکسید تبدیل شده و آتش را مهار می کنند
طبقه بندی انواع کپسول آتش‌نشانی براساس نوع آتش
به طور کلی طبقه‌بندی کپسول‌های آتش‌نشانی، تابعی از طبقه‌بندی آتش‌ها و حریق‌های مختلف است. بر این اساس آتش‌ها به ۵ دسته کلی تقسیم می‌شوند که کپسول آتش‌نشانی مخصوص به خود را خواهند داشت.
- آتش سوزی‌های کلاس A: مواد قابل احتراق ناشی از مواد جامد قابل اشتعال مانند چوب، کاغذ و منسوجات
- آتش سوزی‌های کلاس B: مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، رنگ و الکل
- آتش سوزی‌های کلاس C: تجهیزات الکتریکی مانند رایانه‌ها و دستگاه‌های فتوکپی (توجه داشته باشید که پس از برداشته شدن مورد الکتریکی، کلاس آتش سوزی تغییر می کند.)
- آتش سوزی‌های کلاس D: فلزات قابل اشتعال مانند منیزیم ، لیتیوم یا پتاسیم
- آتش سوزی‌های کلاس K: روغن‌های پخت و پز مانند روغن گیاهی یا حیوانی
انواع کپسول های آتش نشانی
- کپسول آتش‌نشانی بیوورسال
کپسول آتش‌نشانی بیوورسال یکی از انواع کپسول آتش نشانی است که با استفاده از بهروزترین تکنولوژی روز دنیا تولید می‌شود. مهمترین ویژگی خاموش‌کننده بیوورسال که آن را از سایر کپسول‌های آتش‌نشانی دیگر متمایز می‌کند، قابلیت آن در مهار تمامی کلاس‌های آتش است. یعنی شما می‌توانید با خرید و استفاده از این کپسول تمامی آتش‌سوزی‌ها را مهار کنید و نیازی به استفاده از کپسول‌های مختلف نخواهید داشت. مهمترین مزایای این کپسول عبارتند از:
- سازگاری با محیط زیست
- قابلیت استفاده در محیط‌های مختلف
- مقرون به صرفه
- استفاده از باکیفیت‌ترین متریال و مواد
- مورد تایید بسیاری از استانداردهای جهانی
- کپسول آتش نشانی فوم
کپسول های آتش نشانی فوم یکی از کاربردی‌ترین انواع کپسول آتش نشانی به شمار می‌روند که در بسیاری از مجموعه مورد استفاده قرار می‌گیرند. علت کاربرد گسترده آنها در مجتمع‌های مختلف قابلیت آنها در مهار آتش‌سوزی‌های ناشی از سوختن مواد جامد و مایعات قابل اشتعال است. در واقع کپسول‌های آتش‌نشانی فوم به دلیل این که بر پایه آب تولید می‌شوند، گزینه بسیار مناسبی برای مهار کلاس‌های A و B هستند.
اگر در شرایط آتش‌سوزی قرار گرفته باشید، احتمالا با نحوه عملکرد کپسول‌های آتش‌نشانی فوم به خوبی آشنا هستید. این نوع از کپسول آتش‌نشانی برای مهار آتش از مکانیزم بسیار جالبی استفاده می‌کند. به این صورت که پس از برداشتن پین و فشار دادن اهرم، فوم از داخل نازل کپسول بر روی آتش پاشیده می‌شود. بافت این فوم به گونه‌ای است که مانند یک پتو روی سطح آتش را می‌پوشاند و از رسیدن اکسیژن به نقطه مورد نظر که یکی از عوامل اصلی ایجاد و گسترش آتش‌سوزی است، جلوگیری می‌کند. همچنین این کپسول با خیس کردن مواد قابل اشتعال احتمال احتراق مجدد را به شدت کاهش می‌دهد.
- کپسول آتش نشانی آب و گاز
عامل اصلی شروع بسیاری از آتش‌سوزی‌ها سوختن مواد قابل اشتعال جامدی مانند کاغذ، مقوا، چوب و منسوجات است. به همین دلیل استفاده از یک کپسول آتش‌نشانی که از قابلیت مهار آتش کلاس A برخوردار باشد، برای بسیاری از اماکن امری ضروری به شمار می‌رود. یکی از انواع کپسول آتش نشانی مناسب برای مهار این کلاس از آتش‌سوزی‌ها کپسول‌های آب و گاز هستند. این کپسول‌ها از ترکیب آب و گازی که باعث خروج پرفشار آب می‌شوند، برای مهار آتش‌سوزی استفاده می‌کنند. خاموش کننده‌های مه آب و اسپری آب نیز در همین دسته از کپسول‌های آتش‌نشانی قرار می‌گیرند.
آب از دیرباز به عنوان عنصر اصلی برای مهار آتش‌سوزی شناخته می‌شود. کپسول‌های آب و گاز نیز از مکانیزم ساده پاشش آب بر روی آتش به منظور کاهش دمای شعله و خاموش کردن تدریجی آن استفاده می‌کند. یکی از مهمترین ویژگی‌های کپسول‌های آب و گاز قابلیت آنها در جلوگیری از احتراق مجدد است. البته توجه کنید که این کپسول‌ها برای مهار دیگر کلاس‌های آتش مناسب نیستند و شما باید از سایر انواع کپسول آتش نشانی برای مهار آنها استفاده کنید.
- کپسول آتش‌نشانی پودر خشک
کپسول آتش‌نشانی پودر و گاز خشک که با نام کپسول ABC نیز شناخته می‌شوند، یکی دیگر از انواع کاربردی کپسول آتش نشانی به شمار می‌روند. همانطور که از نام آنها پیدا است، این کپسول‌ها برای مهار کلاس‌های A، B و C گزینه بسیار مناسبی هستند. یکی از مشکلات این نوع از کپسول‌ها این است که نمی‌توان در فضاهای بسته از آنها استفاده کرد. زیرا نه تنها برای سلامتی انسان مضر هستند، بلکه تمیز کردن بقایای آن نیز کار بسیار دشواری خواهد بود.
البته توجه داشته باشید که انواعی از کپسول آتش نشانی پودری در بازار موجود هستند که به صورت خاص برای اطفا حریق کلاس‌های E و D طراحی و تولید شده‌اند. این کپسول‌ها می‌توانند برای مهار آتش‌سوزی‌های الکتریکی و سوختن فلزات قابل اشتعال به شما کمک کنند.
- کپسول آتش نشانی شیمیایی مرطوب
یکی از انواع کپسول آتش نشانی مناسب برای مهار آتش‌سوزی‌هایی که در محیط آشپزخانه، رستوران و فست فودها رخ می‌دهند، خاموش‌کننده‌های شیمیایی مرطوب هستند. این کپسول‌های شیمیایی مرطوب به طور ویژه برای مهار آتش کلاس F طراحی شده‌اند، اما می‌توان در مواقع ضروری از آنها برای مهار آتش مواد جامد قابل اشتعال (کلاس A) نیز استفاده کرد. البته همانطور که اشاره کردیم برای این منظور بیشتر از کپسول‌های فوم و آب و گاز استفاده می‌شود.
- کپسول آتش‌نشانی CO2
امروزه نمی‌توانید مجتمعی را پیدا کنید که در آن از سیم‌کشی برق و سیستم‌های برقی و الکترونیکی استفاده نشود. اتصالی کردن این تجهیزات و افزایش اصطکاک در وسایل الکترونیکی از عوامل اصلی ایجاد آتش‌سوزی در مجموعه‌های مختلف به شمار می‌آیند. همانطور که اشاره کردیم، این نوع از آتش‌سوزی‌ها در کلاس E قرار می‌گیرند. کپسول‌های کربن دی اکسید مناسب‌ترین گزینه برای اطفا این حریق‌ها به شمار می‌آیند. اسپری شدن گاز CO2 به محل آتش‌سوزی باعث کاهش سطح اکسیژن و در نهایت منجر به مهار کامل آتش می‌شود.
موارد قابل ملاحظه در هنگام بازرسی کپسول آتش نشانی
1- هر کپسول آتش نشانی هنگام نصب و بعد از آن، هر ماه باید مورد بازرسی قرار بگیرد.
2- مواردی که در بازرسی حتماً باید بررسی شوند عبارتند از: درجه، دستگیره، شیلنگ و بدنه
3- از پر بودن کپسول که با وزن کردن آن، مشخص می شود اطمینان حاصل نمایید.
4- هیچگونه صدمات فیزیکی مانند نشتی، ضرب دیدگی، گرفتکی نازل درجه فشار و غیره نباید روی کپسول اتش نشانی وجود داشته باشد.
5- مطمئن شوید که نام کپسول آتش نشانی، دستورالعمل استفاده از آن، مهر و موم ایمنی و غیره، خوانا و قابل مشاهده باشند.
نکات ضروری برای خرید کپسول آتش نشانی
- معمولاً اطلاعاتی مانند ظرفیت مورد استفاده، نوع مواد اطفائی و همچنین طرز استفاده از آن به صورت برچسب بر روی بدنه کپسول آتش نشانی قرار دارد و سازندگان ملزم به نصب برچسب هستند.
- وزن کم، حمل و کاربرد آسان آن باید مورد توجه قرار بگیرد.
- متناسب با شرایط جوی محیط (جریان هوا، دما) باشد.
نکات لازم برای نصب کپسول آتش نشانی
- کپسول ها باید با ارتفاع ۱/۵ متر از سطح زمین بر روی دیوار و در معرض دید قرار بگیرد.
- در مکانی نصب شود که نزدیک به در ورودی یا خروجی و به دور از هر گونه وسایل دست و پا گیر باشد.
- سیلندر به هیچ عنوان نباید در معرض تابش نور خورشید یا برف و باران قرار بگیرد.
- کپسول ها را با بست های مخصوص بر روی دیوار نصب کرده و دستورالعمل استفاده از آن را در کنار یا روی آن، قرار دهید.
- حتماً نحوه استفاده از خاموش کننده را به تمامی افراد ساکن در آنجا آموزش دهید.
موارد مهم در حین عملیات اطفاء حریق
1- اگر از چیزی که باعث آتش سوزی شده است اطلاعی ندارید هرگز اقدام به خاموش کردن آن نکنید. زیرا امکان انفجار یا انتشار دودهای بسیار سمی در آن مکان وجود دارد و ممکن است موجب آسیب جدی به شما شود.
2- اگر نمی دانید در آتش سوزی پیش آمده کدام کپسول مناسب برای اطفاء حریق است، قبل از هر گونه اقدامی با مرکز نیروی آتش نشانی تماس بگیرید.
3- اگر در محیط سر بسته بودید و خواستید اقدام به خاموش کردن آتش کنید وضعیت ایستادن تان را طوری تنظیم کنید که درب خروجی پشت سر شما باشد تا هنگام خراب یا تمام شدن خاموش کننده یا هر نوع اتفاق غیرمنتظره دیگر بتوانید سریعاً محل را ترک کنید و در آتش گرفتار نشوید.
4- در فضاهای مسقف حتی امکان درب و پنجره ها را به روی حریق ببندید. با این کار سرعت گسترش آتش کم می شود البته این کار بهتر است بعد از تخلیه افراد از مکان آتش سوزی انجام شود.
5- اگر در فضای باز اقدام به خاموش کردن آتش به وسیله خاموش کننده ها کردید، حواستان باشد پشت به باد بایستید با این کار علاوه بر اینکه دود حاصل از حریق، شما را آزار نخواهد داد از هدر رفتن و بازگشت ماده اطفائی جلوگیری می کند.
6- خاموش کننده را به محلی امن و دور از حریق منتقل کرده و حتماً در اولین فرصت برای شارژ مجدد اقدام کنید.
7- بعد از اطفاء حریق سریعاً کمک آورده و موضوع را گزارش دهید.
8- هنگام عملیات اطفاء حریق سعی کنید همراه با یک نفر دیگر باشید تا در صورت لزوم اگر دچار مشکل حادی شدید، آن شخص بتواند شما را از محل دور و درخواست کمک نماید.
سخن پایانی:
وجود کپسول های آتش نشانی در تمامی مراکز و ساختمان ها به عنوان مهمترین بخش سیستم اطفا حریق برای ساختمان ها ضروری بوده و عدم وجود آنها سطح امنیت مکان ها را کاهش می دهد. به طور استاندارد در هر ساختمان اداری و تجاری در فاصله های ۲۵ تا ۳۰ متری باید یک عدد کپسول آتش نشانی نصب شده باشد. اما توجه داشته باشید که هر کپسول آتش نشانی کاربرد مختص به خود را داشته و هر کدام را باید در محل مورد نظر خود نصب کرد. در واقع استفاده از تجهیزات ایمنی به ویژه کپسول های آتش نشانی باید به گونه ای باشد که به راحتی در دسترس باشند و در همان لحظات اولیه مورد استفاده قرار گیرند.
منبع:
https://armanfire.ir/blog/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%DA%A9%D9%BE%D8%B3%D9%88%D9%84-%D8%A2%D8%AA%D8%B4-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C