رعایت نکات ایمنی و حفظ سلامت فردی از ملزومات هر حرفه‌ای است که باید رعایت شود. در بسیاری از مشاغل و حتی فعالیت‌های روزانه امکان آسیب‌های جسمی وجود دارد که می‌توان با استفاده از وسایل ایمنی چون لباس کار، ماسک، عینک، گوشی و کفش ایمنی و مواردی از این قبیل این رویدادهای ناگوار را به حداقل رساند. یکی از لوازم ایمنی که از بروز آسیب‌های جبران ناپذیر جلوگیری می‌کند، کلاه ایمنی است. کلاه ایمنی کلاه مخصوص کار است که برای محافظت از سر در مقابل برخورد یا اصابت جسم سنگینی با سر استفاده می‌شود و سازمان ایمنی و بهداشت کار (OSHA) کافرمایان را ملزم به تهیه آن برای تمامی کارگران و کارمندان خود کرده است.
در هر محیطی یک نوع کلاه ایمنی مخصوص وجود دارد. شرکت های مختلف برای رفع مشکلاتی مانند بروز حوادث جانی، تلاش کرده اند به کمک مواد مختلف، انواع کلاه ایمنی را تولید کنند. به همین دلیل در هر شغلی می توانید محصولات متنوعی در این حوزه را مشاهده کنید.
اجزای تشکیل دهنده کلاه ایمنی
کلیه‌ی کلاه‌های ایمنی مخصوص مشاغل مختلف دارای اجزای اصلی ثابتی هستند که این اجزا شامل موارد زیر است:
- سرپوش (Hat & Cap): قسمت میانی کلاه که به شکل نیم دایره‌ای بوده و بخش اصلی محافظت از سر برعهده این قسمت می‌باشد.
- پوسته خارجی (Shell): بخش رویی سرپوش است که نقش حفاظت اولیه در هنگام ضربه را برعهده دارد.
- لبه کلاه (Brim): برآمدگی دور تا دور کلاه ایمنی که وظیفه حفاظت از گردن و صورت را دارد و در هنگام بارندگی از خیس شدن صورت هنگام کار جلوگیری می‌کند.
- بند چانه (Chin Strap): بند مخصوصی که برای تنظیم کردن کلاه بر زیر چانه تعبیه شده و برای ثابت نگه داشتن کلاه بر روی سر افراد مختلف طراحی شده است.
- نوار پشت گردن (Hope Strap): یک بند مخصوص تعبیه شده در پشت گردن که به کمک بند چانه، به تنظیم بهتر پشت کلاه بر روی سر کمک می‌کند.
- نوار عرقگیر (Sweatband): نواری که بر روی قسمت پیشانی طراحی شده است و امکان جذب عرق را فراهم می‌کند.
ویژگی‌های مهم یک کلاه ایمنی
در یک دیدگاه کلی می‌توان اذعان نمود که برای استفاده درست از کلاه‌های ایمنی و تأمین نیاز موردنظر، بایستی به برخی از ویژگی‌های آنها توجه کرد تا در برابر خطرهای احتمالی ابزاری ایمن به حساب آید.
1. به‌طورکلی یک کلاه ایمنی مناسب دارای یک پوسته خارجی بافاصله‌ای به‌اندازه ۲ الی ۳ سانتی‌متر با سر است، همچنین داخل کلاهی ایمن یک تسمه یا نوار به منظور بستن دور سر نصب شده است.
2. وزن کلاه ایمنی نباید بیشتر از ۴۰۰ گرم باشد.
3. کلاه ایمنی استاندارد باید در برابر آب مقاوم باشد.
4. به‌طورکلی بهتر است که کلاه ایمنی با توجه به کاربری ضد حریق باشد اما اگر به هر دلیلی این مشخصه را نداشت بهتر است قابلیت سوختن آرام داشته باشد.
5. کلاه ایمنی باید بتواند به خوبی شوک و ضربه وارد شده را جذب کند و همچنین در برابر نفوذ اجسام مقاوم باشد.
6. کلاه ایمنی باید در برابر جریان برق، عایق باشد.
7. یک کلاه ایمنی استاندارد وسیله‌ای می‌باشد که برای روش تنظیم درست کلاه، تعویض نوار دور سر و یا هر نوع اعمال تغییر یا تعویض در آن دستور عملی ساده و واضح داشته باشد.
8. یک کلاه ایمنی امن و استاندارد باید دارای یک لایه آستر جهت جذب ضربه و یک پوسته خارجی محکم باشند.
9. برای اینکه کلاه ایمنی کارایی و حفاظت بیشتری داشته باشد، باید دور آن لبه‌دار باشد.
10. تهویه مناسب و عدم ایجاد حساسیت برای کاربر از دیگر مواردی می‌باشد که در انتخاب یک کلاه ایمنی استاندارد و مطمئن باید مدنظر باشد.
دسته بندی کلاه ایمنی صنعتی بر اساس نوع مشاغل
کلاس A یا (کلاس G): این دسته از کلاه های ایمنی از سر کاربر در مقابل ضربه محافظت می‌کند و در مشاغلی چون معادن، کارخانه و کارگاه ساختمانی استفاده می‌شود.
کلاس B یا (کلاس E): کلاه ایمنی کلاس B از سر در مقابل ضربه، سوختگی و جریان برق محافظت می‌کند و در مشاغلی که با جریان برق زیاد سروکار دارند مناسب است.
کلاس C: این دسته از کلاه های ایمنی در مقایسه با دو دسته دیگر تاثیر محافظتی کمتری داشته و از سر در مقابل جریان برق و ضربه حفاظت نمی‌کند. این کلاه کاربرد زیادی در مشاغلی چون پالایشگاه‌ها و کارگاه‌های شیمیایی دارد.
انواع جنس کلاه ایمنی
کلاه‌های ایمنی ممکن است در ظاهر شبیه به یکدیگر باشند و تنها از طریق رنگ بتوانید بین آنها تفاوت قائل شوید، اما یکی از تفاوت‌های اساسی بین انواع کلاه ایمنی، تفاوت در انواع جنس آن می‌باشد. جنس کلاه ایمنی می تواند یکی از موارد زیر می‌باشد:
- کربن یا پلی کربنیک: کلاه ایمنی ساخته شده از کربن یکی از سبک‌ترین و مقاوم‌ترین نوع کلاه ایمنی است که در برابر ضربات سنگین و ناگهانی مقاوم می‌باشد و از ناحیه سر به خوبی محافظت می‌کند.
- پلاستیک و نایلون: این جنس از کلاه ایمنی به جهت استفاده پلاستیک در مواد اولیه سازنده آن، بسیار سبک بوده و بر روی سر افراد سنگینی نمی‌کند، موردی که باید هنگام خرید به آن توجه کنید این است که این کلاه‌ها در برابر ضربه مقاومت کمتری دارند و ممکن است در بعضی شرایط استانداردهای کلاه ایمنی در حین اتفاقات سهمگین و ناگهانی را نداشته باشد.
- فایبرگلس: اگر محیط کاری شما با گرما و حرارت زیادی سر و کار دارد، کلاه ایمنی از جنس فایبرگلس به جهت مقاومت بالا در برابر حرارت گزینه‌ی مناسبی برای شما خواهد بود، تنها مشکل این کلاه ایمنی عدم تهویه مناسب نسبت به دیگر کلاه‌های نامبرده می‌باشد.
رنگ کلاه ایمنی نشان دهنده ماهیت کار و مسئولیت هر فرد
انواع مختلفی از رنگ کلاه ایمنی وجود دارد که این تنوع رنگ با توجه به ماهیت شغلی و مسئولیت هر فرد تعیین شده است.
- رنگ سفید اغلب برای مهندسان و مدیر سایت‌ها استفاده می‌شود. غالبا تیم بهره برداری معدن و نفت هم این رنگ را استفاده می‌کنند.
- رنگ زرد توسط کارگران و اپراتورهای دستگاه خاک برداری استفاده می‌شود. همچنین کارگرانی که با ماشین‌های سنگین در محل ساخت و ساز در ارتباط هستند نیز از این رنگ استفاده می‌کنند.
- رنگ آبی کلاه ایمنی توسط اپراتورهای فنی برق، نجاران و یا کارگران موقت و مشاوران فنی سایت استفاده می‌شود.
- رنگ سبز را بازرسان ایمنی, تیم ایمنی و همچنین کارآموزان و افراد تازه وارد استفاده می‌کنند.
- رنگ قرمز به‌طور معمول برای ماموران آتش‌نشانی استفاده می‌شود.
- رنگ خاکستری را به طور معمول افرادی که برای بازدید به محل کار می‌آیند؛ استفاده می‌کنند. در ایران سرکارگران نیز کلاه خاکستری دارند.
- رنگ قهوه‌ای کلاه ایمنی برای کارگران و کارمندان در معرض حرارت گرمایی بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین افراد جوشکار هم از این کلاه استفاده می‌کنند.
- کلاه رنگ نارنجی که به خوبی قابل تشخیص است برای کارگران مشغول به کار در جاده و بزرگراه‌ها استفاده می‌شود.
طبقه بندی کلاه های ایمنی بر اساس نوع کاربرد
در واقع این مورد را بیشترین و پرکاربرد ترین دسته بندی در بین سایر گزینه ها نام برد. زیرا اکثر خریداران کلاه ایمنی بر این اساس اقدام به خرید کلاه ایمنی می کنند.
- کلاه ایمنی کارگری: این کلاه را می توان ارزان ترین کلاه ایمنی دانست و دارای قیمت پایین بوده همانطور که از نامش پیداست به جهت مصرف کارگران حوزه ساختمانی استفاده می شود.
- کلاه ایمنی مهندسی: کلاه ایمنی مهندسی دارای کیفیت مطلوب تری می باشد و طبق استاندارد های اروپایی و استاندارد وزارت کار ساخته می شود. واژه “کلاه مهندسی” یک واژه کلی در خرید کلاه ایمنی به حساب می آید زیرا همین کلاه مهندسی انواع مختلفی دارد و از متریال های مختلف مانند ABS و HDPE ساخته می شود و حتی در برخی چانه بند نیز ارائه می شود.
- کلاه ایمنی عایق برق : کلاه ایمنی عایق برق کاربرد مهمی در حوزه کار با برق دارد. در هنگام خرید این کلاه حتما به میزان عایق برق بودن آن توجه کنید. این کلاه بدلیل جلوگیری از نشت برق در قسمت فوقانی خود دارای دریچه نمی باشد.
- کلاه ایمنی گپ: کلاه نیمه ایمنی گپ یا کپ نوعی کلاه مهندسی است که از آن در محیط هایی استفاده می شود که میزان خطرات فیزیکی پایین باشد. معمولا از جنس کتان ساخته می شود و در قسمت کفی آن از پلاستیک فشرده استفاده می شود. در صورت استفاده مکرر می توانید پلاستیک داخل کلاه را خارج کرده و خود کلاه را شسته و دوباره استفاده کنید. در ضمن قابلیت چاپ لوگو و گلدوزی نام شرکت روی این کلاه وجود دارد.
- کلاه ایمنی کار در ارتفاع: به فعالیت در ارتفاعی بالاتر از ۲ متر معمولا کار در ارتفاع گفته می شود که کلاه ایمنی کار در ارتفاع باید توانایی دفع ضربه ناشی از سقوط را داشته باشد. این کلاه بدون لبه و دارای چانه بند جهت فیکس شدن کلاه روی سر می باشد. نوعی دیگر از کلاه های کار در ارتفاع برای کار با برق نیز تولید می شود که به آن کلاه عایق برق کار در ارتفاع گفته می شود.
آشنایی با روش آزمون انواع کلاه ایمنی
در باب آشنایی با انواع کلاه ایمنی و مشخصه‌های یک کلاه استاندارد لازم است بدانید که دو معیار مهم به‌منظور آزمون کلاه ایمنی وجود دارد که این تست‌ها به شرح زیر است:
- بررسی کلاه در دمای پایین: کلاه ایمنی مشخص‌شده با عبارت (LT) نشان می‌دهد که کلاه کار هنگامی‌که در دمای 30- درجه سانتی‌گراد (22- درجه فارنهایت) باشد، تمام شرایط آزمایش استاندارد را برآورده کند.
- آزمون قابلیت دید بالا: به‌طورکلی لازم است بدانید که کلاه ایمنی که با عبارت (HV) مشخص‌شده باشد، نشان می‌دهد که کلاه تمام‌رنگ‌های موردنیاز برای تست استاندارد را رعایت کرده است، این شامل آزمایش‌هایی برای رنگ‌پذیری و شب‌تابی است.
کنترل کیفیت کلاه ایمنی
همانطور که گفتیم کلاه ایمنی یکی از لوازم مهم و کاربردی در بعضی از مشاغل است، در نتیجه بایستی در تولید آن از مواد با کیفیتی استفاده شود. این کلاه ها در صورت داشتن جزئی ترین ایراد یا کم کاری در روند تولید، می توانند صدمات غیر قابل جبرانی را بجای بگذارند. همین موضوع دلیل مهمی برای کنترل کیفیت آن ها است، به همین خاطر در ساخت کلاه های ایمنی بایستی آزمون های مختلفی صورت گیرد. این آزمون ها عبارت اند از:
- جذب ضربه: در آزمون جذب ضربه یک شئ ۵ کیلوگرمی روی کلاه ایمنی رها می شود؛ در این حالت حداکثر نیروی وارد شده به سر بایستی از ۵۰۰ نیوتون کمتر باشد. قابل ذکر است این تست در دمای منفی 10 تا مثبت 50 درجه سانتی گراد و در هوای مرطوب انجام می شود.
- آزمون نفوذ: بوسیله یک میله 3 کیلوگرمی با قطر حدود ۱۰۰ میلی متر، با زاویه ۶۰ درجه به کلاه ضربه وارد می شود. در این آزمایش نوک این میله نباید به داخل کلاه نفوذ کند.
- تست اشتعال: همانطور که از نام آن پیداست، در این آزمایش کلاه را به مدت ۱۰ ثانیه در معرض شعله پروپان قرار می دهند؛ بعد از کنار کشیدن کلاه، شعله پوسته بیرونی آن باید تا قبل از ۵ ثانیه خاموش شود.
- تست عایق بودن در برابر الکتریسیته: در این آزمون کلاه را به محلول NaCl آغشته کرده و میزان نشت الکتریسیته را در ولتاژ ۱۲۰۰۰ ولت و ۵۰ هرتز اندازه گیری می کنند که جریان نشتی نباید بیشتر از ۲.۱ میلی آمپر باشد.
- آزمون گدازه فلزی: تست گدازه های فلزی برای کلاه های ایمنی مورد استفاده در صنایع آهن و فولاد انجام می شود. طریقه انجام این آزمایش بصورتی است که ۳۰۰ گرم فلز مذاب با درجه حرارت ۱۴۰۰ درجه را روی پوسته بیرونی کلاه می ریزند و این پوسته نباید بیش از مقدار تعیین شده دچار آسیب شود.
سخن پایانی:
رعایت نکات ایمنی در هنگام کار، از اصول اساسی در شروع هر کاری است. محافظت از سلامتی کارگران و رعایت ایمنی آنها در ابتدا بر عهده فرد و سپس کارفرما قرار دارد. کلاه ایمنی از مجموعه ابزار ایمنی مورد نیاز کارگران و مهندسان برای رعایت و حفظ ایمنی است. اهمیت استفاده از کلاه ایمنی در حوزه ساختمانی و عمران دو چندان می‌شود؛ بنابراین اداره ایمنی و بهداشت کار، برای حفظ ایمنی کارگران و کارمندان، کارفرمایان را ملزم به تهیه کلاه‌های ایمنی مناسب کرده است. در محیط کار آسیب های زیادی از جمله ضربه به سر و انواعی از آسیب دیدگی‌های جدی و حتی مرگ، ممکن است؛ رخ بدهد. استفاده از کلاه‌های ایمنی گزینه‌ای برای پیشگیری از شدیدترین حوادث برای افراد است. هزینه‌ای که برای تهیه کلاه ایمنی صرف می‌شود در برابر کاربرد با ارزش آن ناچیز به شمار می‌رود.
منابع: