تجهیزات اطفاء حریق آتشنشانی

همان‌طور که از نام سیستم اطفا حریق مشخص است، تجهیزات بکار رفته در آن وظیفه‌ی خاموش کردن حریق و جلوگیری از گسترش آن را برعهده دارند. امروزه چهار عامل برای وقوع و گسترش یک حریق شناسایی شده‌ است که شامل حرارت، اکسیژن، ماده‌ی سوختنی و زنجیره‌ی واکنش‌های شیمیایی است. برای آن‌که بتوانید یک حریق را اطفا کنید، باید یکی از این موارد را از هرم حریق حذف کنید. بنابراین در یک سیستم اطفا حریق از تجهیزاتی استفاده می‌شود که چرخه‌ی حریق ایجاد شده را به شکلی قطع کند. بدین منظور تجهیزات آتش نشانی یا تجهیزات اطفا حریق به دستگاه ها و تجهیزاتی گفته می شود که مورد استفاده برای خاموش کردن آتش قرار گیرند. حال این ابزار و تجهیزات می تواند تجهیزات پیشرفته ای باشند و یا فقط یک سطل آب را شامل شود.

انواع کلاس بندی حریق و روش های خاموش کردن آتش

از آنجایی که انتخاب نوع تجهیزات اطفاء حریق متناسب با نوع آتش سوزی صورت می گیرد، آتش سوزی بر اساس منبع سوخت تقسیم بندی می شود و می توان کلاس بندی حریق را به انواع زیر تقسیم کرد:

• آتش سوزی های کلاس نوع A

آتش سوزی های کلاس A با آب خاموش می شود که این نوع آتش از منابع متداول سوخت مانند چوب، سطل زباله، پارچه، کاغذ و پلاستیک شعله ور می شود.

• آتش سوزی های کلاس نوع B

آتش سوزی های کلاس B باحذف اکسیژن خاموش می شود و این نوع آتش سوزی در اثر انفجار مایعات و گاز های قابل اشتعال ایجاد می شود.

• آتش سوزی های کلاس نوع C

آتش سوزی های کلاس C با قطع منشاء آتش خاموش می شود که آتش سوزی سوکت برق به عنوان آتش سوزی کلاس C شناخته می شود.

• آتش سوزی های کلاس نوع D

آتش سوزی های کلاس D با عوامل پودر خشک خاموش می شود. آتش سوزی های ایجاد شده توسط فلزات قابل احتراق به عنوان آتش سوزی های کلاس D شناخته می شوند.

• آتش سوزی های کلاس نوع K

آتش سوزی های کلاس K با خاموش کننده های شیمیایی خاموش می شوند. آتش های رخ داده شده در آشپزخانه، آتش سوزی های ناشی از چربی، روغن زیتون، کره، چربی های حیوانی و چربی های گیاهی به عنوان آتش سوزی کلاس K شناخته می شود.

انواع سیستم اطفا حریق

• سیستم اطفاء حریق دستی

یک سیستم اطفاء حریق دستی از تجهیزاتی استفاده می کند که برای کار به نیروی انسانی نیاز دارد و بدون نیروی انسانی عملاً بی فایده است. نمونه رایج تجهیزات اطفاء حریق دستی، کپسول های آتش نشانی هستند که بسته به نوع حریق یا کلاس آتش در انواع مختلفی موجود می باشند. انواع سیستم های اطفاء حریق دستی عبارتند از:

۱-کپسول آتش نشانی

کپسول‌ها محفظه‌های فولادی با قابلیت حمل و جا به جایی یکی از انواع سیستم‌ اطفاء حریق هستند که داخل آن‌ها را مواد مهار کننده آتش پر کرده است. زمانی که نیاز به استفاده از آن باشد، با فشار دادن اهرم مخصوص مواد آن به بیرون ریخته می‌شود. معمولا از موادی چون گاز در اکسید کربن، فوم، آب و..‌. جهت مهار آتش استفاده می‌کنند.

۲- خاموش کننده‌های پودر گاز یا کپسول‌های پودری

این مدل از انواع انواع سیستم‌ اطفاء حریق زمانی که حجم آتش سوزی گسترده باشد استفاده می‌شوند. دارای دو نوع کپسول‌های شیمیایی خشک و شیمیایی تر هستند. از مدل شیمیایی خشک جهت اطفاء حریق فلزها و مدل شیمیایی تر برای غیر فلزات کمک می‌گیرند. کپسول‌های پودری علاوه بر بناهای مسکونی در کارخانجات و کارگاه‌ها قابلیت استفاده دارند، زیرا هم به عنوان خاموش کننده‌های آب و هم مواد قابل اشتعال، گازها و امکانات برقی و الکتریکی می‌توان از آنها بهره گرفت.

۳-خاموش کننده‌های گازC02

این نوع از انواع سیستم‌های اطفاء حریق جهت مهار مایعات هستند و برای مهار آتش گرفتگی مخصوصا در روغن‌ها‌ و همینطور وسایل  الکتریکی به کار گرفته می‌شوند. در این شیوه؛ خاموش کردن آتش به شکل خفگی با گاز CO2 صورت می‌گیرد، به این خاطر علت اندازه‌گیری مقدار ممکن آتش و همینطور دی اکسید کربن لازم،  ضروری است. نکاتی که هنگام محاسبه در نظر گرفته می‌شوند شامل، مشخص نمودن اندازه محل، تعداد خاموش کننده‌ها، میزان آتش سوزی، پیشرفت، سرعت و… هستند.

۴-خاموش کننده‌های فوم

این نوع کپسول‌ها از انواع سیستم‌ اطفاء حریق جهت مهار آتش مایعاتی که قابلیت اشتعال دارد استفاده می‌شوند؛ از وصول اکسیژن به مایع که آتش گرفته، پیشگیری کرده و آن را خاموش می‌کنند.  نکته‌ای که باید زمان استفاده به آن توجه کرد این می‌باشد که فوم باید بر روی مایع آتش گرفته به درستی و کاملاً منتشر شود تا از آتش گرفتن آن جلوگیری شود.

• سیستم اطفاء حریق اتوماتیک

سیستم اطفای حریق اتوماتیک به لطف دستگاه های اتوماتیک بدون دخالت انسان کار می کند، بنابراین بلافاصله پس از اعلان حریق به صورت خودکار فعال می شود و از گسترش و آسیب آتش به جان و مال افراد جلوگیری می کند و در نهایت آتش را مهار می کند. انواع سیستم های اطفاء اتوماتیک عبارتند از:

1- سیستم مه آب

سیستم مه آب یکی از انواع سیستم‌ اطفاء حریق جزء سامانه‌های مدرن و پیشرفته مهار آتش از نوع اتوماتیک است که در آنها از آب برای اطفاء حریق استفاده می‌کنند. همانگونه که از اسم آن‌ مشخص است این دستگاه با پاشیدن قطره‌هایی شبیه مه باعث مهار آتش می‌شود. همچنین مثل سیستم‌های آبی باعث سرد شدن و مثل سیستم‌های گازی از وصول اکسیژن به حریق جلوگیری می‌کند.

2- سیستم اطفاء حریق گاز هالون

در این مدل سیستم از مواد گوناگونی مثل کلر، هیدروفلوئر و ید استفاده می‌کند. جهت اضافه شدن ویژگی مهار کنندگی و قدرت استفاده در خاموش کردن آتش این عناصر دچار دگرگونی کمی شده و پس از آن جهت به کارگیری در سامانه‌های اطفاء حریق هالوژن آماده می‌شوند.  از بهترین ویژگی‌های این سیستم، وزن زیاد عناصر تشکیل دهنده آن و همینطور قرار گرفتن زود هنگام آنها روی مواد مشتعل است.

3- سیستم اطفاء حریق اسپرینکلر

اسپرینکلر یا همان سیستم مهار آتش و از انواع سیستم‌ اطفاء حریق می‌باشند، یک سامانه اتوماتیک و هوشمند بوده که محل رخ دادن آتش را شناسایی و فقط اسپلینکر همان محل را روشن می‌کند  و به سرعت جلوی پیشروی آتش را می‌گیرد. دستگاه‌های آبپاش منازل هنگام حریق، از هدر رفتن هزینه‌ها جلوگیری می‌کنند، چرا که با روشن شدن، آبپاش حدود ۱۵ تا ۲۰ مخزن آب در دقیقه اسپری شده و تا ۹۰ درصد حریق فقط با یک آبپاش مهار م‌شود.

4- سیستم اطفاء حریق ذرات معلق

سیستم مهار کننده آئروسل متشکل از مواد گازی و ذرات معلق کوچک است. این ذرات تا هنگام خالی شدن به شکل بخار هستند. این سیستم‌ها در مقابل خاموش کردن آتش دسته‌ای از مواد جامد و ذرات گاز را منتشر می‌کند. این کپسول آتش نشانی را می‌توان به شکل اتوماتیک به‌وسیله شناسایی گرما یا دود، یا به‌شکل دستی استفاده کرد.

انواع مواد خاموش کننده آتش

مواد خاموش‌کننده آتش، ترکیباتی هستند که در مواجهه با حریق، توانایی کاهش یا خاموش کردن آتش را دارا می‌باشند. این مواد به صورت متنوعی تولید شده و بر اساس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خود، به انواع مختلف تقسیم می‌شوند. در زیر به برخی از انواع مواد خاموش‌کننده آتش اشاره می‌شود:

1- آب

آب یکی از ساده‌ترین و موثرترین مواد خاموش‌کننده آتش است. بر اساس انتقال حرارت و تعطیل کردن اکسیژن، از خاموش کنندگان اصلی محسوب می‌شود و برای حریق‌های جامدات و مایعات مناسب است، اما برخی از مواد مخصوصاً گازها را ممکن است بدتر کند.

2- پودرهای خاموش‌کننده

پودرهای خاموش‌کننده، شامل پودرهای مختلفی نظیر پودر آتش‌نشانی، کربنات سدیم و آلومینیوم می‌باشند. از این پودرهای خاموش کننده برای حریق‌های گازها و مایعات قابل استفاده است و توانایی ایجاد انفجار ندارد.

3- گازهای خاموش‌کننده

این نوع گازهای خاموش کننده مانند گاز‌های CO2 (دی‌اکسید کربن) و هالون‌ها (مثل هالون ۱۲۱۱) است. این گازها اکسیژن را از منطقه حریق حذف می‌کنند و بیشتر برای اطفاء حریق‌های الکتریکی و مایعات مناسب هستند.

4- فوم خاموش‌کننده

این نوع فوم‌ها، شامل فوم‌های مختلفی نظیر فوم پلی‌یورتان و پلی‌استایرن می‌شود. این فوم‌ها، برای حریق‌های مایعات و سطوح جامد، به ویژه حریق‌های کلاس B (گازها و مایعات قابل اشتعال)، مناسب است.

هرکدام از این مواد خاموش‌کننده با توجه به نوع حریق و شرایط محیطی، کاربردهای خاص خود را دارند. انتخاب مناسبترین ماده خاموش‌کننده بر اساس نیازهای خاص هر موقعیت، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

تجهیزات اطفا حریق

تجهیزات اطفاء حریق جز اصلی ترین تجهیزات آتش نشانی هستند. تجهیزات اطفاء حریق بنا به نوع حریق انواع مختلف دارند که می توانند اتوماتیک و یا دستی باشند، اگر بخواهیم به طور کلی تجهیزات سیستم های اطفا حریق را نام ببریم می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اسپرینکلر جزء تجهیزات اطفاء حریق اتوماتیک
• کپسول آتش نشانی جزء تجهیزات اطفاء حریق اتوماتیک
• پتوی نسوز جزء تجهیزات اطفاء حریق دستی
• بوستر پمپ های آتش نشانی جهت اطفاء حریق
• قرقره و شیلنگ آتش نشانی جزء تجهیزات اطفاء حریق دستی
• مانیتور اطفا حریق
• نازل جزء تجهیزات اطفا حریق دستی
• شیر های هیدرانت اطفا حریق
• فایر باکس (جعبه آتش نشانی) در سیستم اطفا حریق
• هوزریل آتش نشانی
• شیلنگ آتش نشانی جز جهیزات اطفا حریق دستی
• کپسول گاز fm200 جز تجهیزات اطفا حریق اتوماتیک
• کپسول گاز IG55 جز تجهیزات اطفا حریق اتوماتیک
• کپسول گاز CO2 جز تجهیزات اطفا حریق اتوماتیک

آشنایی با استانداردهای اعلام حریق

• استاندارد UL

UL مخفف عبارت «Under writers Laboratories» است که به یک سازمان بین‌المللی مستقل تعلق دارد. این سازمان به منظور صدور مجوزهای مخصوص امنیت برای محصولات و کالاهای ایمن و در آمریکا ایجاد شده است. استاندارد UL یک استاندارد جهانی است و امروزه در ۱۰۲ کشور جهان دارای بیش از ۱۲۰ مرکز تست و بررسی بوده و مشتریان زیادی نیز دارد. در واقع استاندارد UL مجموعه‌ای از تحقیقات ایمنی، علمی و تخصصی است که به مشتریان و خریداران محصولات ایمن کمک می‌کند تا به راحتی و سهولت بتوانند این محصولات را خریداری نمایند.

• استاندارد LPCB

LCPB مخفف عبارت «Loss Prevention Certification Board» بوده که یک برند تأیید‌شده توسط موسسه تحقیقات ساختمان BRE GLOBAL است. این استاندارد مخصوص محصولات صنعت حفاظت از حریق است که طبق اعلام BRE، مهم‌ترین هدف LPCB محافظت از جان و سرمایه انسان‌ها و حفاظت از محیط زیست بیان شده است. این مؤسسه کتابی با عنوان کتاب قرمز منتشر کرده که در آن فهرستی از محصولات و شرکت‌هایی که تحت تأیید آن در زمینه آتش نشانی و اطفا حریق هستند، معرفی شده است.

مطابق استاندارد LPCB، برای هر سیستمی که مورد تأیید باشد، یک گواهینامه صادر می‌شود که خیال مصرف کنندگان را از بابت رعایت الزامات به طور اصولی و اجرای آیین نامه‌های مخصوص راحت می‌سازد. گواهینامه LPCB می‌تواند مزایای زیادی برای مصرف کنندگان و تولیدکنندگان صنعت ایمنی و اطفا حریق به همراه داشته باشد.

• استاندارد NFPA

NFPA نیز مخفف عبارت American National Fire Protection Association به معنای انجمن ملی آتش نشانی آمریکا است. این انجمن دارای پیشینه‌ای ۲۰۰ ساله است که با هدف محافظت از جان و سرمایه مردم و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها بعد از وقوع آتش‌سوزی تأسیس شده است. در این انجمن، اصول و آیین‌نامه‌هایی تعیین شده است که با رعایت آن‌ها می‌توان خسارات ناشی از حریق را به شکل قابل توجهی کاهش داد.

این استاندارد به دلیل دربرگرفتن همه اصول و قوانین، یک مرجع بین المللی در میان همه استانداردهای تعریف شده است و تقریباً همه استانداردهای اعلام حریق تلاش می‌کنند از این استاندارد پیروی کنند. به همین دلیل است که این استاندارد در میان همه اصول و قوانین تعریف شده ارجحیت داشته و اولویت بالاتری دارد.

این استاندارد توضیحات مختلفی دارد که با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شوند. این استانداردها عبارتند از:

– استاندارد NFPA1 (شامل دستورالعمل‌های پیشگیری از حریق)

– استاندارد NFPA2 (شامل دستورالعمل‌های تکنولوژی هیدروژن)

– استاندارد NFPA3 (شامل استاندارد در خصوص تست‌های پیشگیری از حریق و سیستم ایمنی)

– استاندارد NFPA16 (شامل استاندارد نصب برای اسپرینکلرهای فوم – آب)

– استاندارد NFPA72 (شامل دستورالعمل‌های سیستم‌های اعلام و هشدار در هنگام حریق)

– استاندارد NFPA92 (شامل دستورالعمل‌ها برای سیستم کنترل دود)

• استاندارد NFPA72

در قسمت قبل اشاره کردیم که این استاندارد یکی از مجموعه استانداردهای اعلام حریق NFPA است. این استاندارد شامل آیین‌نامه‌ای مشتمل بر موارد زیر است:

– مکان نصب، بررسی عملکرد، تست و آزمایش و همچنین نگهداری از سیستم‌های اعلام و اطفا حریق.

– نظارت بر سیستم‌های اعلام و اطفا حریق و بررسی آن‌ها.

– بررسی تجهیزات هشدار آتش‌سوزی و همچنین، سیستم‌های ارتباطی ضروری و مؤلفه‌های به‌کار‌رفته در آن‌ها (ECS)

به بیان ساده‌تر، استاندارد NFPA72 ویژگی‌های سیستم‌های اعلام حریق را تعریف و بررسی می‌کند و آیین‌نامه‌ای در خصوص اصلاح و یا به‌روزرسانی سیستم‌های موجود برای اطفا حریق مطابق با استانداردهای بین‌المللی ارائه می‌دهد.

• استاندارد EVPU

این استاندارد، استاندارد ایمنی جهت جلوگیری از ایجاد حریق در محصولات الکترونور شهری، تجهیزات و لوازم جانبی در کابل‌ها، GPS، DMC، LRF، بالابرها و سیستم‌های لرزه‌ای ارائه می‌کند. در بسیاری از محصولات نظامی استفاده از تجهیزاتی با برخورداری از این استاندارد الزامی است.

• استاندارد BS-EN54

استاندارد BS –EN54 یکی دیگر از استانداردهای اعلام حریق است که در اروپا یک استاندارد اجباری محسوب می‌شود. این استاندارد مرتبط با حوزه تشخیص آتش‌سوزی و اعلام حریق است. هدف از این استاندارد، ایجاد یک معیار و استاندارد یکپارچه است که بتواند محصولات و سیستم‌های این حوزه را سنجیده و قابلیت اطمینان آن‌ها را تأیید کند. استاندارد BS-EN54 منطبق با قوانین کلی ساخت محصولات ایمنی در اتحادیه اروپا است. بر اساس این استاندارد اعلام حریق، دو گواهینامه برای محصولات صادر می‌شود که عبارتند از:

1- گواهینامه محصول که عملکرد ثابت محصول را گواهی می‌کند.

2- گواهینامه FP که عملکرد محصول را تأیید می‌کند.

مکان‌های مناسب نصب انواع سیستم‌ اطفاء حریق

برای نصب انواع سیستم اطفاء حریق باید یک سری نکات را رعایت کنیم:

1. قرار گرفتن در فاصله 1/5 متری از زمین در اطراف ورودی‌ها و خروجی‌های مکان‌ها
2. عدم وجود لوازم مزاحم در اطراف آنها و کوتاه بودن مسیرها برای دسترسی
3. قرار گرفتن در محلی که احتمال آسیب‌های فیزیکی به آن کم باشد.
4. سیلندر را در محیط باز و در برابر آفتاب یا برف و باران نصب نکنید.

نکات قابل توجه در استفاده از سیستم اطفاء حریق

در هنگام استفاده از انواع سیستم اطفاء حریق باید این نکات را رعایت کنیم:

1. پیش از استفاده حتما آموزش‌های لازم را دیده باشید.
2. استفاده از کپسول‌های با اندازه مناسب
3. استفاده از بر‌چسب‌هایی که حاوی اطلاعاتی همچون شارژ، سرویس، تاریخ بازرسی و غیره است روی دستگاه
4. قرار گرفتن در وسط آتش و‌ محل خروج، تا در زمان گسترش آتش بتوانید از آنجا خارج شوید.

به طور کلی انواع سیستم‌ اطفاء حریق جهت مهار حریق است. هدف مهم این کار در مرحله نخست محافظت از جان مردم و بعد کاهش میزان آسیب و پیشگیری از توسعه است. معمولا می‌توان از راه‌های مختلفی چون خفه کردن، مهار کردن، سرد کردن و از بین بردن مواد مشتعل و مدیریت جهت بهتر شدن وضعیت و اطفاء آتش استفاده نمود.

سخن پایانی:

تجهیزات اطفاء حریق به عنوان یکی از عوامل کلیدی در حفاظت از امنیت افراد و اموال در برابر آتش‌سوزی‌ها، به‌عنوان بخشی اساسی از سیستم‌های ایمنی هر ساختمان و محیط معرفی می شود که شامل انواع مختلف دستگاه‌ها و وسایلی هستند که به منظور مهار حریق و جلوگیری از گسترش آن مورد استفاده قرار می‌گیرند. با همراهی و همکاری بین افراد و سازمان‌ها، استفاده از تجهیزات اطفاء حریق مناسب، می‌تواند به افزایش ایمنی و کاهش خطرات حادثه‌های حریقی کمک کند.

منبع:

انواع سیستم اطفاء حریق چیست؟